مقدمه:

آنچه محضر خوانندگان عزیز عرضه می شود برداشتی است از سخنرانی حضرت آیت الله عاملی در مورخه 15/6/87 که به همت "اردبیل مهد تشیع"مکتوب و نشر گردیده است،امید است سخنان معظم له روشنی بخش راه هدایت و حقیقت ما قرار گیرد.

تحقیقات تاریخی و روایی نشان می دهند که اندیشه ناسیونالیسم اولین بار بعد از پیامبر (ص) وارد حوزه تمدن اسلامی شده و در مناسبات اجتماعی و احکام حکومتی به شکل فاحشی نمایان شده و خرابی های بسیاری، مخصوصا برای ایرانی ها و موالی که در جزیرة العرب زندگی می کردند به بار آورد.

امتیازات ویژه و موقعیت خاصی که به اعراب داده شد منجر به برتری جویی آنها گردید؛ استدلال آنها این بود که پیامبر (ص) عرب بوده و قرآن به زبان عربی است؛ بنابراین عرب بر غیر عرب، کسانی که نسبتشان به پیامبر (ص) نزدیک است (مثل مهاجرین) بر غیر مهاجرین، در بین مهاجرین کسانی که بیشتر به پیامبر (ص) نزدیک هستند (مثل قریش) بر غیر قریش، یهود و نصارای عرب بر یهود و نصارای غیر عرب و مهاجرین قریش بر غیر قریش مقدم و برتر می باشند.

بر اساس این معیار باید در بین قریش نیز بنی هاشم بر غیر بنی هاشم مقدم شمرده می شد اما چون این حرف رسمیت دادن به ولایت اهل بیت (ع) بود اعراب در این مرحله توقف کردند.

اهل بیت (ع) این جریان را می دانستند و در برابر آن استدلال کردند؛ روایت شده است که حضرت علی (ع) فرموده اند: اعراب خیال کردند به دلیل عربیت پیامبر (ص) از عجم برتر هستند و عجم ها نیز در برابر این استدلال تسلیم شدند؛ اگر این برهان صحیح باشد پس باید بنی هاشم بر سایر قریش مقدم باشد چون آنها اولاد پیامبر (ص) بودند و کسی در این انتصاب با آنها شریک نبود.

وقتی حضرت علی (ع) اینطور استدلال کردند شخصی که در مقابل ایشان نشسته بود بسیار خوشحال شد و گفت: یابن رسول الله (ص) من شما را بسیار دوست دارم؛ حضرت علی (ع) فرمودند: اگر ما را دوست داری بدان که شیعیان ما دچار بلا خواهند شد و بلا بدتر از سیلی که در دامنه کوه جاری می شود به سمت شیعیان ما خواهد آمد؛ بدان که اگر شیعه باشی بلا ابتدا به سمت ما خواهد آمد و سپس به سمت شما.

مقابله با تبعیض موجب ایجاد مشکلاتی برای ائمه (ع) شد

به هر حال ائمه (ع) با تمام توان در مقابل تفکر برتری عرب بر عجم ایستادند اما این امر برایشان بسیار گران تمام شد و بهای بسیار سنگینی برای آن پرداخت کردند؛ چون مناسبات اجتماعی بر این اساس تنظیم شده بود و برهم زدن آن و قطع منافع شخصی باعث سوزاندن ریشه آن شخص می شد؛ این یک قانون کلی در دنیا است.

در غارات ثقفی آمده است که اعراب در مقابل حضرت علی (ع) نشسته و گفتند: یا امیرالمونین " أعطِ هذه الأموال و فضِّل هؤلاء الأشراف من العرب و قریش علی الموالی و العجم " از این اموال سهم بیشتری به اشراف عرب و قریش نسبت به موالی و عجم بده.

ایرانی ها از این قضیه با خبر شده و به محضر حضرت علی (ع) رفتند اما به دلیل شناختی که از ایشان داشتند در این مورد سر سوزنی واهمه نداشتند.

این کار به معنی تحقیر عجم بود بنابراین حضرت علی (ع) فرمودند: " أتأمرونی أن أطلب النصر بالجور؟ لا، و الله لا أفعل " از من می خواهید که؛ حکومت را با ظلم حفظ کنم؟  محال است چنین کنم؛ ایشان فرمودند: اگر این اموال، مال خودم باشد مواسات می کنم در حالی که این اموال، مال خود اینهاست؛ پس از آن، همه اصحاب ساکت شده و در انتظار اقدام آن حضرت ماندند.

حضرت علی (ع) سرشان را پایین انداخته و مدت زیادی سکوت کردند؛ سپس یکدفعه سرشان را بلند کرده و سه بار گفتند: " الامر اسرع من ذلك، " کار از این که شما می گویید فوری تر است؛ یعنی تا شما به خود بیایید دنیا تمام می شود؛ از من می خواهید به خاطر این دنیا حق عده ای را ضایع کنم؟

در غارات ثقفی و شرح ابن ابي الحديد روایت شده که فردی به حضرت علی (ع) اهانت کرده و گفت: چرا این حمرا (موالی) و عجم ها را دور خود جمع کرده ای؟ آنها را دور کن و اعراب را  به اطراف خود جمع کن؛ این حرف که عجم را در مقابل عرب اینگونه تحقیر می کرد برای حضرت علی (ع) بسیار تلخ بود؛ ایشان از جای خود بلند شدند طوری که افراد حاضر در مجلس به خوف و وحشت افتادند.

در فراز دیگری از این روایت آمده است که ایرانی ها اطراف حضرت علی (ع) را پر کرده بودند و یکی از صحابه پیامبر به شدت از آنها متنفر بود؛ در مورد علت تنفر آن صحابه از ایرانیها بحث های زیادی صورت گرفته است و مورخان می گویند یکی از علل این تنفر، پیشگویی پیامبر (ص) در مورد ایرانی ها بوده است؛ چند نمونه از آن پیشگویی ها می تواند باعث این نفرت شود ؛یکی از آنها این است که حضرت علی (ع) در همین روایت فرموده اند: " به خدا سوگند پیامبر (ص) فرموده اند که ایرانی ها دوباره شما اعراب را به دین برمی گردانند همانطور که در ابتدا شما آنها را به سمت دین کشاندید"؛ در واقع این امر به هیچ عنوان با تعصب عربی سازگار نبود.