ارزش و شرافت والای انسان بستگی به این امر دارد که وجودش چه مقدار استعداد کسب کرده است که در برابر خداوند متعال به مناجات و عبادت بایستد و با خداوند بتواند در منزل نجوا، انس بگیرد و چقدر از دلخوشی اش این باشد که با خداوند متعال خلوت و مناجات کند. مناجات حرف زدن عادی نیست، بلکه به حرف درگوشی مناجات گفته می شود. این امر تقرّب می خواهد و بعد از آن انسان زبان مناجات کسب می کند« وَقَرَّبْنَاهُ نَجِيًّا »(مریم-52) عظمت و جایگاه نماز در این جا مشخص می شود، که روح نماز باید انسان را در جایگاه مناجات و عبادت خداوند حفظ کند تا نور و عنایتی که از این مناجات و صحبت با خداوند حاصل می شود انسان را تصفیه نماید،شراب طهوری که گفته شده،همین است،« وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا » (انسان-آیه21) اگر در این باب بخواهیم نماز را به چیزی تشبیه نماییم، بهترین تشبیه همان است که حضرت پیامبر(ص) فرموده است، پیامبر(ص) فرموده که نماز مانند رودی است که از مقابل خانه جاری است و انسان در شبانه روز پنج بار در آن استحمام می کند، اگر گناه تجسم بیابد مانند چرک می شود و اگر نماز تجسم یابد مانند آب می گردد که مایه ی طهارت و تطهیر است.اگر جسم را هر دو روز یک بار بشوییم، روح را باید هر روز پنج بار شست یعنی؛ روح انسان خیلی زود آلوده شده و زنگار آن را می پوشاند.

بر دلت زنگار بر زنگار ها            جمع شد تا کور شد ز اسرارها

رنگ تو بر توست ای دیگ سیاه       کرده سیمای درونت را تباه

نماز اینگونه انسان را تطهیر می کند.روح نماز یعنی اینکه انسان احساس کند که با چه کسی صحبت می کند و در برابر چه کسی ایستاده است. حضرت می فرمایند: گاهی کسی هفتاد سال نماز می خواند ولی نمازش آنگونه نبوده است که مانند دو رکعت نماز کسی باشد که بداند در برابر چه کسی ایستاده است." ما اقبح بالرجل منکم ان یاتی علیه سنة او سبعون سنة فما یقیم صلاة واحدة بحدودها تامة! "چه زشت است برای مرد که شصت یا هفتاد سال از سن او گذشته و یک نماز با تمام حدود آن اقامه نکرده باشد و نتواند با نماز به خداوند متعال متصل شود و به مقامی برسد که جسم اش در این عالم باشد ولی روحش در عالم دیگر سیر نماید." صَحِبُوا الدُّنْيَا بِأَبْدَانٍ أَرْوَاحُهَا مُعَلَّقَةٌ بِالْمَحَلِّ الْأَعْلَى" ( نهج البلاغه، حکمت 147) حقیقت نماز  اینگونه است و در بین نمازها نمازشب جایگاه ویژه ای دارد.نمازشب در خلوت و تنهایی شب است ، شب ،خلوت و سکوت زبان دارند، شب زمان عرض اسرار درون برای صاحب اسرار است ،       " واعرض اسرارک علی صاحب الاسرار" انسان صاحب دارد و کسی انسان را به این دنیا آورده وانتظار دارد که انسان به هدف و مقصدی که مورد نظر اوست، برسد و همانا او اسباب ومقدمات طیِّ این مسیر را نیز مقرّر فرموده است " وَلَوْ عَلِمَ اللَّهُ فِيهِمْ خَيْرًا لَأَسْمَعَهُمْ"(انفال-آیه23) خداوند می فرماید اگر در یک شخص استعدادی ببینم آنرا رها نمی کنم، این از سنت های این عالم است و در ذات و جوهره ی عالم این امر را قرار داده است، آن اشخاصی که به مقامات معنوی رسیده اند، با این نوع خلوت کردن باخداوند و با فعلیت دادن به آن استعدادی که در قلب های آنها برای صحبت کردن با خداوند متعال است، کسب مقامات نموده اند.

غیر نطق و غیر ایما و سجل                صدهزاران ترجمان خیزد ز دل

کسانی هستند که سواد ندارند و درس نخوانده اند ولی زبان صحبت با خداوند را می دانند.

ای خدا بنما تو جان را آن مقام          که اندر آن بی حرف می روید کلام

آرامش حقیقی و راحتی جان، هنگامی است که جان و روح انسان در برابر ذات لایتناهی قرار گیرد و از بند خاک رهایی یابد و جایگاه خودش را از لذات مقطعی بالاتر ببیند. عایشه می گوید وقتی که هنگام نماز می رسید،پیامبر(ص) سریعاً به بلال می فرمود ارحنا یابلال، ای بلال ما را راحت کن یعنی هنگامی که به نجوا با خداوند مشغول می شد جان و روح ایشان آرامش می یافت.امام سجاد(ع) به خداوند متعال عرضه می دارد" وَ فِي مُنَاجَاتِكَ رَوْحِي وَ رَاحَتِي " خدایا آسودگى و راحتم‏ در رازونياز با توست.

 عزیزان نماز تکلیف نیست، نماز تشریف است. حضرت می فرماید سه چیز است که روح انسان را به آرامش و راحتی می رساند"اطعام اطعام" یکی سیر کردن شکم گرسنه است،گرسنه ای که دستش از همه جا کوتاه شده است.این کار لذت دارد و هر لحظه که انسان یاد این کار بیافتد لذت می برد، برخلاف لذات مادی که سیر صعودی ندارند."والصلاه فی الیل و الناس نیام" دیگری آن که در زمانی که چشم های مردم در خواب اند ،انسان مشغول نماز شب و مناجات با پروردگار باشد و اشک چشمانش جاری باشد،چقدر آرامش بخش است؛"ولقاء الاخوان" اینکه انسان با مومنان هم نشین شود و با آنها الفت داشته باشد،حضرت می فرمایند که این ها برای انسان آرمش و راحتی به ارمغان می آورد. حضرت امام سجاد(ع) شب را تا به سحر به عبادت می گذراند و هنگام صبح به خداوند عرضه می داشت که شب گذشت ولی من از مناجات و عبادت تو سیر نشدم. نماز شب به انسان قدرت روحی می دهد. حضرت علی(ع) می فرماید: نماز شب از جسم بر داشتن و بر روح گذاشتن است. به آن روحی قوی گفته می شود که کف نفسش بسیار بالا باشد، انسان وقتی وارد جامعه می شود دنیا از هر طرف انسان را به سمت خودش می کشد و هر انسانی قیمتی دارد، برخی از انسان ها خودشان را ارزان می فروشند ولی برخی از انسان ها هستند که آنها را نمی توان خرید چون اراده ی ایشان بسیار قوی و پابرجاست، حضرت امیر(ع) فرمود:" خذوا من اجسادكم فجودوا بها على انفسكم و لا تبخلوا بها عنها "(خطبه 183 نهج البلاغه)  از بدن مادّى بگیرید و براى تقویت نفوستان بر روح خود اضافه کنید و به خاطر علاقه به خاک و بدن، نسبت به رشد نفوس خود بخل نورزید.

همی میردت عیسی از لاغری              تو در بند آنی که  خر پروری

در روایات آمده است که مبغوض ترین انسان ها در نزد خداوند آن کسی است که زیاد بخوابد- عربها می گویند: اگر در زیاد خوابیدن فایده ای وجود داشت،بهره مردگان از همه بیشتر بود-  و زیاد بخورد و بیاشامد. وقتی بدن سنگین شود از طیران باز خواهد ماند:

هر گرانی و کسل خود از تن است      جان زخفت جمله در پرّیدن است

خداوند متعال جسم و روح را به گونه ای خلق نموده است که اگر جسم را تحت فشار قرار دهیم روح عروج خواهد یافت، و اگر روح تحت فشار قرار گیرد جسم پرورش خواهد یافت،درست مثل دو چشم ترازو. اگر جسم در سختی قرار گیرد و انسان  شب بیدار بماند، قدرت روح افزایش خواهد یافت، إن القلب إذا صفا سما،قلب اگر صفا پیدا کند عروج خواهد نمود و اگر روح با گناه و معصیت و نگاه کردن به فیلم های هرزه و مال حرام و بداخلاقی و...  تحت فشار قرار گیرد، جسم بزرگ می شود و وقتی هم جسم بزرگ شد، روحی که بتواند آن را مهار کند پیدا نمی شود لذا چنین مرکبی انسان را به مقصد بدی خواهد برد.