حل مناقشه «قره باغ»، امیدهایی که به باد می رود
ارسال شده در تاریخ: 1395/04/29 تاریخ
قره باغ کوهستانی ناحیه ای خودمختار واقع در جنوب غربی جمهوری آذربایجان است که اکثریت ساکنان آن «ارامنه» و اقلیتی محدود دیگر را «آذربایجانی ها»، « روس ها» و «کُردها» تشکیل می دهند.
این منطقه از سال 1987 موضوع مناقشه و بروز درگیری بین دو کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان بوده است.
از نگاه تاریخی این منطقه یکی از تقسیمات سیاسی ایران از دوره صفویه بوده است که پس از عهدنامه «گلستان» و « ترکمانچای» از سوی نیروهای نظامی روسیه تزاری اشغال شد. پس از آن بود که ارامنه ساکن در مناطق شرقی
«امپراطوری عثمانی» به تدریج در « قره باغ» ساکن شدند. در زمان حاکمیت اتحاد جماهیر شوروی بخش هایی از این منطقه به جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی و بخش «زنگه زور» آن به جمهوری سوسیالیستی ارمنستان واگذار شد و قسمت کوهستانی آن با عنوان «منطقه خودمختار قره باغ کوهستانی» زیر نظر جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی درآمد.
مناقشه «قره باغ» از سال 1988 و با طرح ادعای حقوقی ارمنستان علیه جمهوری آذربایجان آغاز شد. پس از آن بود که ارتش ارمنستان منطقه قره باغ کوهستانی و هفت شهرستان دیگر جمهوری آذربایجان را به اشغال خود درآورد و حدود یک میلیون از ساکنان آذربایجانی این منطقه از خانه و کاشانه خود اخراج شدند که متعاقب آن شورای امنیت سازمان ملل متحد با تصویب چهار قطعنامه 822، 853،879 و 884 بر لزوم ترک مخاصمه، تاکید بر حاکمیت و تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و سایر کشورهای منطقه و استفاده از واژه اشغال اراضی جمهوری آذربایجان تاکید کرده است؛ تاکیدی که تاکنون از سوی هر دوطرف درگیر در این مخاصمات و مناقشات مورد بی توجهی قرار گرفته است.
از سوی دیگر، پارلمان اروپا هم پس از اقدام های شورای امنیت سازمان ملل، همگام با دیگر مجامع جهانی بر مشارکت فعالانه اتحادیه اروپا در حل مسالمت آمیز این مناقشه تاکید کرده بود. پس از آن بود که نهادی وابسته به سازمان امنیت و همکاری اروپا موسوم به « مینسک» با هدف فعالیت برای میانجیگری جهت حل صلح آمیز مناقشه ارمنستان و آذربایجان بر سر قره باغ کوهستانی قعالیت و موجودیت خود را اعلام کرد که البته به نتایج روشنی نرسید.
نتیجه آنکه به رغم تلاش های بین المللی و اعلام آتش بس میان طرفین مناقشه در ماه می سال 1994 میلادی، این امر به صورت عملی اجرا نشده است.
آخرین درگیری نظامی« ایروان» و « باکو» 14 فروردین 95 آغاز شد که نیروهای دو کشور با متهم کردن طرف مقابل به نقض آتش بس، جنگی سه روزه و تمام عیار را انجام دادند که وقایع آن در صدر اخبار جهان قرار گرفت و براساس گزارش های منتشر شده، افزون بر از بین رفتن تسلیحات و بالگردهای نظامی، ده ها کشته نظامی و غیرنظامی از دو طرف برجا گذاشت.
این در حالی بود که با وجود توافق حاصل شده در مذاکرات سه جانبه سران آذربایجان، ارمنستان و روسیه در شهر «سنت پترزبورگ» روسیه، نیروهای دو کشور همچنان «نظام آتش بس مورد توافق» را در مناطق مرزی مشترک دو کشور، نقض و مرتکب اقدامات جنگ طلبانه می شوند .
این گونه اقدامات است که موجب گشته است سایه شوم «جنگ» بر سر این منطقه سنگینی کند و حل این «مناقشه طولانی مدت» را به «بحرانی خطرناک» تبدیل کند.
هر چند روسیه و اتحادیه اروپا همراه کشورهای دیگر از جمله ایران برای حل این معادله پیچیده میان آذربایجان و ارمنستان می کوشند، اما گره نهفته شوروی سابق در بخش بندی اراضی جمهوری های وقت خود، حتی با گذشت 25 سال از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی نه تنها بر شدت مواضع باکو و ایروان بر سر منطقه «قره باغ» را افزون کرده است بلکه موجب شده است کوچک ترین تحریک سیاسی، منجر به جنگی طولانی مدت و خانمان سوز در منطقه گردد.
بر اساس آمارهای متقن و رسمی، کشته شدن حدود 35 هزار نفر و آوارگی نزدیک به 800 هزار نفر بر سر قره باغ در جنگ میان جمهوری ارمنستان و پذیرش آتش بس از سوی جمهوری آذربایجان پایان یافت، نشان می دهد که این منطقه همچنان آتش زیر خاکستر خواهد بود و بیم آن می رود که هر لحظه به بحرانی فراگیر تبدیل شود.
در این میان، اما، اقدامات شورای امنیت سازمان ملل متحد و پارلمان اروپا و نیز موضع بی طرفانه ایران مبنی بر «حل مسالمت آمیز این مناقشه بر اساس احترام به حقوق مصرح و قانونی طرفین» قابل توجه و تقدیر است. ایران همواره در موضوع «قره باغ» بر موضع شفاف و بی طرفانه خود مبتنی بر قوانین بی المللی، تاکید کرده است.
به هرروی با توجه به اصرار آذربایجان بر بازگشت « خاک سیاسی» خود و اثبات حس برتری تاریخی خود بر کشور رقیب و نیز تدوام سماجت گونه ارمنستان در حفظ « خاک اشغال شده» و دفاع « از ملیت و هویت ارامنه خود» موجب گشته است نتوان راه حلی عملی و واقع بینانه برای مناقشه « قره باغ» متصور شد. در میان نقش عوامل بیگانه خاصه جریان مرموز صهیونیسم در منطقه را نیز نباید از نظر دور داشت. تاریخ به روشنی نشان داده است که حل هر موضوع یا مناقشه منطقه ای تنها با «مساعی خیرخواهانه» کشور های منطقه و نه « مداخله کینه ورزانه» کشورهای مداخله گر و بیگانه حل و فصل شده است؛ امری که همواره ایران بدان تاکید کرده است.
