کاش در این رمضان لایق دیدار شوم                             سحری با نظر لطف تو بیدار شوم

کاش منت بگذاری به سرم یا مهدی                             تا که همسفره تو لحظه افطار شوم

نزدیكی‌ های غروب بوی خوشایند انواع غذاهای سنتی ویژه افطاری از خانه ‌های محلات و كوچه ‌های مختلف شهر به مشام می‌ رسد.

تمهیدات ویژه ماه مبارک رمضان که از چند روز مانده به فرا رسیدن این ماه آغاز می شود. در خانه ها هیجان و شور و شوق عجیبی برپا می شود و مقداری از مایحتاج مربوط به این ماه مبارک، تهیه و یا پخته می شود.

در ایام مانده به رمضان، عده ای بنابر نذر یا تکلیف ادای روزه را به جای می آورند، ریش سفیدان محلات هم چند روز مانده به ماه مبارک رمضان، مساجد را برای عبادت آماده می کنند، نظافت عمومی مساجد، غبار روبی و عطر افشانی مساجد با کمک جوانان محل از جمله این کارها است.

مادر بزرگان اردبیلی چند روزی مانده به این ماه مبارك به تكاپو می ‌افتند تا لوازم و مواد لازم برای تهیه انواع خوراك مخصوص سفره ‌های افطاری و سحری را فراهم كنند، دادن برنج به آسیاب به منظور تهیه فرنی، درست كردم انواع مربا از قبیل مربای گل محمدی (قزل گول)، بالنگ و پسته و نظایر اینها از عمده كارهایی است كه كدبانوان سالخورده اردبیلی از گذشته‌ های دور قبل از فرا رسیدن ماه رمضان انجام می ‌دهند.

اغلب خانواده ‌های اردبیلی در این ماه سعی میكنند تا نان تازه و گرم سنتی به ‌ویژه سنگگ، بربری و یا فطیرهای محلی را تهیه و در افطار با چای شیرین و عسل و سرشیر محلی، در کنار غذاهای دیگر میل ‌كنند. در منازل، ساعاتی مانده به افطار، مادر خانه مقدمات افطاری را فراهم می کند. در اغلب خانه ها، فرنی و مربای گل، جزو لاینفک سفره ها را تشکیل می دهد.

فرنی، غذایی است كه با آرد برنج و شیر محلی می‌پزند و در افطار قبل از غذای اصلی با مربا به ‌ویژه مربای گل صرف می‌شود، بطور معمول آش دوغ نیز یکی از عناصر تشکیل دهنده سفره افطاری است.

زولبیا، بامیه، گز، سوهان و پشمك در ماه رمضان در اردبیل مشتریان زیادی دارد و شیرینی‌ فروشی ‌ها بیشتر به پخت این شیرینی ‌جات می‌ پردازند.

برخی از خانواده ‌های اردبیلی تمام غذاهای تهیه شده را بطور یكجا در افطار صرف می ‌كنند اما بعضی دیگر چای شیرین و فرنی و غذاهای فرعی را در افطار صرف كرده و پس از گذشت ساعاتی سفره غذای اصلی را پهن می‌كنند. در گذشته به ‌دلیل در دسترس نبودن برخی مواد مردم در هفته تنها یك یا دو نوبت از برنج استفاده می‌كردند عمده غذای اصلی آنها را آبگوشت، کوفته مخصوص اردبیل، شوربا، کتلت و ... تشکیل می داده، اما امروزه با تغییر ذائقه عمومی مردم بیشتر غذاهای رسمی که با برنج سرو می شود طبخ می کنند. معمولا مردم در افطار برای باز کردن روزه خود اول از همه مقدار کمی آب، نمک و یا خرما میل می کنند.

ساعات نزدیك افطار بیشترین نمود رمضان در اردبیل را دارد؛ حتی اگر كسی زمان اذان را نداند از حركت مردم و بسته شدن همزمان مغازه ها و محل های كسب و كار به راحتی متوجه رسیدن زمان افطار خواهد شد.

بعضی از مغازه ها هنگام افطار كلاً تعطیل می كنند ولی بعضی فقط درب مغازه را می بندند و چراغ ها را روشن می گذارند تا به این وسیله  اعلام كنند كه بعد از افطار دوباره مغازه را باز خواهند كرد.

آقای قرائتی در سفر خود به اردبیل فرمودند: من به بیشتر شهرهای ایران سفر كرده ام ولی در هیچ نقطه ایران ندیدم كه در زمان افطار كل شهر تعطیل شود كه این واقعاً سنت خوبی است.

بعد از افطار در اغلب مساجد نماز جماعت اقامه می شود و سپس مراسم سخنرانی و قرائت قرآن و ادعیه برگزار می شود که در اغلب موارد همه اعضای خانواده به اتفاق به مسجد محل می روند.

حضور پررنگ مردم در مساجد از دیگر مسایلی است كه در ماه مبارك رمضان در اردبیل به مساجد جلوه خاصی می‌دهد، نمازهای یومیه در ماه مبارك رمضان در مساجد جلوه‌ای خاص دارد و بسیاری از مساجد شاهد حضور مردم بویژه جوانان و نوجوانان است، در ایام رمضان هم، روزه داران اغلب برای قرآن خوانی و ادای نماز جماعت در مسجد محلات جمع می شوند و در کنار این امور، کلاس های درس و قرائت قرآن هم توسط هیات امنای مسجد دایر می شود. توجه بیش از پیش به عبادات واجب و مستحبی، گرایش بیشتر به معنویات و اعمال خیر، علاقمندی به طبیعت به‌ عنوان نشانه ‌هایی از عظمت و قدرت الهی، صله ارحام و بركت یافتن رزق و روزی از فواید معنوی روزه‌داری و ماه رمضان است، چرا که ماه رمضان فرصت مناسبی است تا انسان ‌ها در كارها و جوانب مختلف زندگی خود بازنگری كنند. شایان ذکر است که طبق یک رسم قدیمی شب دوم ماه رمضان در اردبیل نیز مجالس یاد بود برای اشخاصی كه بعد از رمضان سال قبل در گذشته‌اند در مساجد و یا منازل برپا می‌شود.

بیشتر ساكنان منطقه اردبیل به بیدار شدن از خواب ساعاتی قبل از اذان صبح و خوردن سحری و اقامه نمازهای واجب و مستحبی اهمیت زیادی می‌دهند. در ماه مبارک رمضان، سحری هم مراسم ویژه خود را از قدیم الایام داشته و با گذشت زمان، تغییر و تحولاتی در آن پدید آمده است.

در زمان‌های نه چندان دور كه از وسایل و تجهیزات پیشرفته اعلام‌ كننده زمان، خبری نبود در حدود دو ساعت مانده به اذان صبح، عده‌ای از مردان و جوانان با رفتن به پشت بام ‌ها با صدای بلند اهالی محل و همسایه ‌ها را از فرا رسیدن وقت سحری آگاه می‌كردند. حتی در مواردی از شلیک توپ هم برای این امر استفاده می شده است.

تعدادی از مردم محلات هم، به محض این که خود بیدار می شدند، به در خانه خویشان و همسایگان نزدیک خود رفته، با دق الباب، آن ها را برای سحری بیدار می کردند؛ و در صورتی كه ‌پس از بیدارباش عمومی صاحبخانه‌ای با روشن كردن چراغ بیدار بودن خود را اعلام  نمی‌كرد، همسایگان روز بعد به پرس و جو می‌پرداختند و چنانچه مشكلی وجود داشت به یاری آنها می‌رفتند كه این روح همدلی را بین مومنان تقویت می‌كرد. (این رسم نیکو هنوز هم در برخی محلات و روستاهای استان پاس داشته شده و به آن عمل می شود.)

اما ورود و استفاده از فناوری اجرای برخی مناسبات فرهنگی و دینی را هم عوض کرده است امروز استفاده از ساعت، رادیو، تلویزیون های کوکی و استفاده از تلفن برای بیدار شدن و بیدار کردن خویشان و آشنایان، در کنار تسهیلات و مزایایی که برای آرامش و راحتی بوجود آورده است، باعث کاهش ارتباطات انسانی رو در رو و چهره به چهره شده و ما را دچار غفلت از همنوع خود کرده است. این در حالی است که مهمترین بعد اجتماعی و فردی روزه داری، گسترش روابط انسانی و توجه به همنوع و درک عمیق شرایط زندگی همکیشان مستمند است .

افطاری دادن از دیگر رسم‌ های روزه‌داران اردبیل در ماه رمضان است كه از دیرباز بر جای مانده است. این ویژگی ‌های مهم اجتماعی (صله ارحام و دادن افطاری به اقوام و آشنایان) بدین گونه است كه ابتدا افراد و خانواده ‌های كم سن و سال برای باز كردن افطاری به منزل بزرگتران می ‌روند و سپس آنان را به افطارهای دیگری دعوت می‌كنند. افطاری دادن معمولا در منازل، مساجد و سالن های پذیرایی انجام می‌شود.

عید فطر نیز که در پایان ماه رمضان و اولین روز شوال برگزار می گردد آداب مربوط به خود را دارد همه روزه داران ماه مبارک جهت اقامه نماز عید فطر به مساجد شهر می روند و عید را نیز به همدیگر تبریک می گویند، البته در گذشته افرادی که بعد از افطار جهت اقامه نماز و شرکت در مراسم به مساجد می رفتند شب عید را در مسجد می ماندند برخی نیز صبح آنروز به مسجد می آمدند و چون از قطعیت عید اطمینان می یافتند با خرمائیکه بعضی از مومنین سبیل می کردند روزه خود را می شکستند و پس از برگزاری نماز عید به خانه های خود باز می گشتند.

دید و بازدید عید فطر مخصوص بزرگان فامیل و مصیبت زدگان است و در آن روز كوچكترهای فامیل برای تبریک عید فطر به خانه بزرگترها ی فامیل  می روند. کسانی هم که قبل از این عید (در فاصله عید فطر و یکی از اعیاد رسمی قبل از آن ) یکی از افراد خانواده خود را از دست داده اند در آنروز در خانه می مانند و دوستان و آشنایان برای همدردی نزد آنها می روند و تسلیت خاطر می دهند و بدینوسیله از غم و اندوه آنها، که طبعا در چنین روزهایی بیشتر متاثر و پریشانحالند، اندکی می کاهند، این مراسم در برخی شهرهای دیگر نیز برگزار می شود و از آن به عنوان مراسم نوعید یاد می کنند البته نوع برگزاری مراسم و تشریفات آن کاملا متفاوت است در استان اردبیل این مراسم صبح روز عید در مساجد مخصوص برادران و در بعد از ظهر آن روز در منزل شخصی متوفی مخصوص بانوان برگزار می شود، معمولا از میهمانان با چای و حلوا و خرما پذیرایی می شود.

كوچكترهای فامیل نیز برای تبریک عید فطر به خانه بزرگترها ی فامیل  می روند.

ماه رمضان، تاثیرات خوبی نیز در رفتار و کردار همگان می گذارد، به نحوی که تمام رفتارهای اجتماعی و شخصی افراد تحت الشعاع شعایر این ماه قرار می گیرد. در بین مردم، غیبت کردن، دوری از انواع و اقسام گناهان ریز و درشت و از همه مهمتر حس دستگیری و کمک به هم نوع روزه دار در این ماه به حد اعلای خود می رسد.

کمک به مستمندان، دستگیری افراد نیازمند و تامین بخشی از مایحتاج روزمره روزه داران بی بضاعت در همه محلات و شهرهای استان انجام می گیرد، ولی آنچه در این امر، ضروری به نظر می رسد، حفظ حرمت و کرامت انسانی نیازمندان و مستمندان است که از سوی بزرگان دینی توصیه شده و بر آن تاکید گردیده است،بطور کلی رمضان فرصتی است تا هر کس بتواند به ارزش وجودی خود پی ببرد و بتواند مفهوم زندگی واقعی را دریابد