امنیت بین ادیان یکی از موضوعات اساسی در عالم معاصر است. مشکلات فراروی این مسئله، بیش از آنکه مشکلات حقوقی باشند، مشکلات اخلاقی هستند. این مشکل را نمی توان با ایجاد نهادهای بین المللی حل کرد. آن چیزی که باعث ایجاد بحران می شود، مسائل اخلاقی است، لذا در بین ادیان، اصول صحیح زندگیِ مسالمت آمیز باید آموزش داده شود. البته این هم به ذات دین بستگی دارد ، که قرار است با مخالفان خود چگونه رفتار کند؟

   در این باب، دین اسلام حرفهای بسیاری برای گفتن دارد. تجربه تاریخی نشان می دهد که «تعصب» به شدت به دشمنی و خونریزی دامن زده است. جنگهای صلیبی نتیجه تعصب بودند. عمده این اتفاقاتی که در عراق رخ می دهد معلول تعصب است. چنانکه در اخبار هفته گذشته آمده بود ، جنازه سیصد نفر در بغداد در حالی که سر در بدن نداشتند، پیدا شد. این جنایت نتیجه تعصب است.

 دین ما از ابتدا متوجه تخریبِ وحشتناک تعصب بوده است، تعصب در هر جا؛ در خانه ، در جامعه ، در بازار ، در اداره ، در تعاملات اجتماعی ، در روابط بین المللی ویا در روابط بین ادیان باشد، سنگ روی سنگ بند نمی آید. تعصب انسان را کور کرده و حق را ذبح می کند. اگر در جامعه ای تعصب رواج یافت آن جامعه به بزرگترین آلودگی مبتلا شده است. در این موضوع، دستور دین ما این است که انسان در تعاملات اجتماعی خود حق محور باشد.

 تعصب این است که انسان بخاطر تعلقات شخصی خود، از متعلقات خود دفاع می کند.دفاع او از متعلقات فقط به این علت است که به او تعلق دارد، نه بخاطر اینکه حق است. مشکل از اینجا ناشی می شود.

 دین اسلام با داشتن آموزه هایی حق محور و تربیت افراد حق طلب و بدون تعصب در مقایسه با ادیان دیگر در صدر قرار دارد.یکی از این افراد تربیت یافته در چنین مکتبی حضرت امیرالمومنین،علی(ع) می باشد.

     امیر علیه السلام می فرمایند:" که ما حتی در جنگ، تعصب متعلقات، فامیل و اقربا را نگه نمی داشتیم."تعصب اینکه شخص مقابل من، پدر من است را نگه نمی داشتیم، تعصب اینکه شخص مقابل من، برادر من یا عموی من است را نداشتیم. اگر حق اقتضا می کرد که وی را (بخاطر کفرش) بکشیم، می کشتیم. امیر علیه السلام می فرمایند:" و لَقد کنّا مع رسول الله صلي الله عليه و آله نقتُل آباؤنا و اَبناءنا و اخوانِنا و اعمامنا ما يزيدُنا ذَلک الا ايماناً و تسليماً^[1]". همه اینها که در اردوگاه کفر بودند را می کشتیم. شاید عجیب این باشد که حضرت می فرماید: «وَ ما یَزیدُنا ذلِکَ الّا ایماناً و تَسلیماً» قدری هم بر ایمانمان افزوده می شد که پدرمان را (در راه حق) کشته ایم. بر ایمانمان افزوده می شد که برادرمان را که در اردوگاه باطل است، بخاطر حق کشته ایم. از تعابیر عجیبی است که واقعا دنیا در برابر آن حیران مانده است، که این باورهای دینی چگونه انسان را حرّ و آزاده می کند، تا آنجا که حتی در تصمیمات خود از عواطف فامیلی هم متاثر نشود.

    قرآن در باب تعصب بسیار عالی برخورد کرده است. یکی از این موارد قضیه پسر حضرت نوح(ع) می باشد.

 پسرنوح در اردوگاه باطل بود ، اما  حضرت نوح به خداوند عرضه می دارد:" إِنَّ ابُنِي مِنْ أَهْلِي" خدایا فرزند من از اهل است. خدای متعال از این کار به «جهالت» تعبیر می کند. در اینجا جهالت به معنای «امر سفهی» مورد نظر است. خدای متعال می فرماید: "انّی اعظُّکَ اَن تَکوُنَ مِنَ الجاهِلین" ای نوح تو را نصیحت می کنم که مبادا با مبادرت به این کار، در بین جاهلان (به معنای عامل به این امر سفهی) قرار بگیری.این آیه این پیام را دارد که :اگر انسان براساس تعصب فامیلی حق را به کنار گذارد، حق کس دیگر را ضایع کند، خداوند متعال نام این کار را «کار سفهی» می گذارد.

محور باید حق باشد. حتی اگر حق با دشمنت باشد او را ارجح بدار، حرّ و آزاده باش. اگر دوستت، فامیلت حرف باطلی می زند، تو حق محور باش و او را طرد کن، ولو اینکه فامیل توست.

 برخی از خویشان  آقا رسول الله (ص) گفتند: یا رسول الله هر کسی را به جایی منصوب کرده ای، به ما هم منصبی عنایت فرما. حضرت پاسخ دادند : «انا والله لا نُولّی عَلی هذا العَمل مَن سأله و لا اَحداً حَرصَ عَلیه ». ما به کسی که ریاستی را از ما بخواهد، به جایی منصوب نمی کنیم بالاتر از این حتی اگر به زبان نیاورد اما متوجه شویم که برای آن جایگاه حریص است، ریاست را به او نمی دهیم.

      در بسیاری از روایات و آموزه های دینی ما، این سخن مطرح شده است که حب و بغض باید بخاطر خدا باشد.اگر می خواهی یکی را دوست بداری و عزیزش کنی ویا یکی را دشمن و مبغوض خود قرار دهی در روایات هست که معیار باید خدا باشد: «الحُبُّ فی الله و البُغضُ فی الله».

در روایات ما آمده است: در روز قیامت عده ای در مقامی قرار دارند که ملائکه تعجب می کنند، که شما چگونه به این مقام دست یافته اید. از حضرت سوال می شود، اینها چه کسانی هستند. حضرت می فرماید: «المُتحابّینَ فی الله» آنهایی که در حب و بغض خود، محبت الهی را سر لوحه خود قرار داده اند، ببینیم خدا از چه چیز خوشش می آید، خدا چه می خواهد و ما براساس خواست و حبّ الهی عمل کنیم.

به این آیه توجه کنید، این آیه در بحث تعصب غوغا کرده است:

«لا تَجِدُ قَوْماً يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَآدُّونَ مَنْ حَآدَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ» (مجادله 22)

ای پیامبر نمی توانی کسی را پیدا کنی که به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشد اما کسی را که با خدا و رسولش به مخالفت و جنگ برآمده باشد را دوست بدارد.

در ادامه می فرماید:

«لَوْ كَانُواْ آبَآءَهُمْ أَوْ أَبْنَآءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ»

ولو اینکه پدران آنها، پسران، برادران یا عشیره و قبیله آنها باشد.

اگر کسی به چنین حریّتی رسیده باشد خداوند متعال نام او را می گذارد «حزب الله». خداوند در ادامه آیه می فرماید ایمان را با دستان خودم در قلب چنین شخصی نوشته ام:

«اوْلَئِكَ كَتَبَ فِى قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُواْ عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ».

آنها كسانى هستند كه خداوند، ايمان را در دلهايشان ثابت فرموده و با روحى از جانب خويش آنان را تأييد نموده است و آنان را در باغهايى كه نهرها از پاى (درختان) آنها جارى است، وارد مى‏كند در حالى كه در آنجا جاودانه هستند، خداوند از آنان راضى است و آنان نيز از او راضى هستند. آنان حزب خدا هستند، آگاه باشيد كه تنها حزب خدا پيروز و رستگارند .

    خدای متعال می فرماید اگر می خواهی نجات پیدا کنی راه این است، آن معیاری که باید در صدر باشد این است، یعنی فامیل بودن، عشیره بودن ویا هم قوم بودن در مرتبه بعدی باید قرار بگیرد. آن معیاری که در مرتبه اول بوده و اصالت دارد انگیزه های دینی وخواست خداوند متعال است. البته اگر هم قوم بودن، هم دین بودن در طول ایمان به حق، ایمان به قیامت و رسالت پیامبر قرار گیرد، می تواند مورد قبول واقع شود و الّاخداوند متعال اجازه نمی دهد کسی بعنوان معیار اصلی، فامیل خود، اقربای خود یا قوم خود را به صرف تعصبات جلو بیندازد.

آیه دیگر که در این مورد بسیار باید مورد توجه قرار گیرد این آیه است:

«قُلْ إِنْ کانَ آباؤُکُمْ وَ أَبْناؤُکُمْ وَ إِخْوانُکُمْ وَ أَزْواجُکُمْ وَ عَشيرَتُکُمْ وَ أَمْوالٌ اقْتَرَفْتُمُوها وَ تِجارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسادَها وَ مَساکِنُ تَرْضَوْنَها أَحَبَّ إِلَيْکُمْ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ جِهادٍ في‏ سَبيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفاسِقينَ» (توبه 24)^[2]

    پیامبر بگو اگر قرار باشد پدران شما، اولاد شما، برادران شما، همسران و عشیره شما، اموالتان، تجارتتان که از کسادش واهمه دارید و خانه هایتان از خدا و رسول خدا پیشی بگیرند، آنجایی که قرار است یکی از ایندو(خدا یا تعلقات دنیوی) را انتخاب کنید، اینها را ارجح بدانیدویا با معیارهای دینی با اینها برخورد نکنید، خداوند متعال می فرماید منتظر باش ببین چه معامله ای با او میکنم.

 به این می گویند جمله تهدید، یعنی این شخص در چنان وضعیتِ پستی قرار دارد که خداوند متعال او را تهدید می کند،همانطور که خداوند در ادامه می فرماید: «وَ الله لا یَهدِی القَومَ الفاسِقین» یعنی به صرف اینکه شخصی چنین روحیاتی داشته باشد و چنین رفتاری بکند نشان فسق اوست.

     این آیات بخوبی تکلیف ما را در رابطه با تعصب روشن می کنند. در این روزگار تاریک و ظلمانی که از هر طرف برای ما الگوسازی می شود، برای ما معیار تعیین کرده و دعوت می کنند تا براساس معیارهای آنها حب و بغض داشته باشیم، خداوند متعال تکلیف را روشن کرده است. « إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ » (انبیاء 92). خداوند متعال می فرماید جامعه اسلامی باید جامعه ای امت محور  باشد، حرف اول را نه نژاد، نه قومیت بلکه باید عقیده بزند،.

 فرمایش صریح خداوند متعال است: "ان هذه امتکم" پیامبر قصد داشتند که جامعه ای امت محور بسازد، آقا حضرت صاحب الزمان (عج)، وظیفه اش این است که یک جامعه امت محور ایجاد کند، در جامعه امت محور نیز اساس تصمیم گیری و رهبری با «امام» است.

 امام کسی است که ما در تمام مستحبات، آداب و رسوم و همه امور به او اقتدا می نماییم. حضرت امام صادق (ع) می فرماید هر کس می خواهد ایمانش کامل شود این جمله را بگوید : «القولُ مِنّي في جَميعِ الأشياء قول آل مُحمَد ، فيما أسروُا وَ ما أعلَنوا و فيما بَلَغني عَنهُم و فيما لَم يبلغني^[3]» گفتهِ من در مورد جمیع امور همان گفته محمد و آل محمد (ص) است چه به من رسیده باشد و چه نرسیده باشد، چه اعلان شده باشد چه اینکه وقایع روزگار طوری بوده باشد که مکنونات قلبی ایشان علنی نشده باشد.

 می گویی خدایا من همان را می خواهم که امام صادق (ع) در قلب خود همان را می خواهد. تا این حد به ما تاکید کرده اند. آیا چنین جامعه ای را می توان دزدید؟ گرگهای گرسنه می توانند چنین جامعه ای را بدرند؟ چنین شخصی را می توانند از جمع جدا کنند؟

انشاالله این آموزه های دینی در فرصت بیشتری باید موشکافی شود.